《运命论》

fū zhì luàn, yùn yě qióng dá, mìng yě guì jiàn, shí yě.夫治乱，运也；穷达，命也；贵贱，时也。gù yùn zhī jiāng lóng, bì shēng shèng míng zhī jūn.故运之将隆，必生圣明之君。shèng míng zhī jūn, bì yǒu zhōng xián zhī chén.圣明之君，必有忠贤之臣。qí suǒ yǐ xiāng yù yě, bù qiú ér zì hé qí suǒ yǐ xiāng qīn yě, bù jiè ér zì qīn.其所以相遇也，不求而自合；其所以相亲也，不介而自亲。chàng zhī ér bì hé, móu zhī ér bì cóng, dào dé xuán tóng, qū zhé hé fú, dé shī bù néng yí qí zhì, chán gòu bù néng lí qí jiāo, rán hòu dé chéng gōng yě.唱之而必和，谋之而必从，道德玄同，曲折合符，得失不能疑其志，谗构不能离其交，然后得成功也。qí suǒ yǐ dé rán zhě, qǐ tú rén shì zāi? shòu zhī zhě tiān yě, gào zhī zhě shén yě, chéng zhī zhě yùn yě.其所以得然者，岂徒人事哉？授之者天也，告之者神也，成之者运也。fū huáng hé qīng ér shèng rén shēng, lǐ shè míng ér shèng rén chū, qún lóng jiàn ér shèng rén yòng.夫黄河清而圣人生，里社鸣而圣人出，群龙见而圣人用。gù yī yǐn, yǒu shēn shì zhī yìng chén yě, ér ā héng yú shāng.故伊尹，有莘氏之媵臣也，而阿衡于商。tài gōng, wèi bīn zhī jiàn lǎo yě, ér shàng fù yú zhōu.太公，渭滨之贱老也，而尚父于周。bǎi lǐ xī zài yú ér yú wáng, zài qín ér qín bà, fēi bù cái yú yú ér cái yú qín yě.百里奚在虞而虞亡，在秦而秦霸，非不才于虞而才于秦也。zhāng liáng shòu huáng shí zhī fú, sòng sān lüè zhī shuō, yǐ yóu yú qún xióng, qí yán yě, rú yǐ shuǐ tóu shí, mò zhī shòu yě jí qí zāo hàn zǔ, qí yán yě, rú yǐ shí tóu shuǐ, mò zhī nì yě.张良受黄石之符，诵三略之说，以游于群雄，其言也，如以水投石，莫之受也；及其遭汉祖，其言也，如以石投水，莫之逆也。fēi zhāng liáng zhī zhuō shuō yú chén xiàng, ér qiǎo yán yú pèi gōng yě.非张良之拙说于陈项，而巧言于沛公也。rán zé zhāng liáng zhī yán yī yě, bù shí qí suǒ yǐ hé lí? hé lí zhī yóu, shén míng zhī dào yě.然则张良之言一也，不识其所以合离？合离之由，神明之道也。gù bǐ sì xián zhě, míng zài yú lù tú, shì yīng hū tiān rén, qí kě gé zhī xián yú zāi? kǒng zǐ yuē:" qīng míng zài gōng, qì zhì rú shén.故彼四贤者，名载于箓图，事应乎天人，其可格之贤愚哉？孔子曰：“清明在躬，气志如神。shì yù jiāng zhì, yǒu kāi bì xiān.嗜欲将至，有开必先。tiān jiàng shí yǔ, shān chuān chū yún.天降时雨，山川出云。" shī yún:" wéi yuè jiàng shén, shēng fǔ jí shēn wéi shēn jí fǔ, wéi zhōu zhī hàn.”诗云：“惟岳降神，生甫及申；惟申及甫，惟周之翰。" yùn mìng zhī wèi yě.”运命之谓也。qǐ wéi xìng zhǔ, luàn wáng zhě yì rú zhī yān.岂惟兴主，乱亡者亦如之焉。yōu wáng zhī huò bāo nǚ yě, yāo shǐ yú xià tíng.幽王之惑褒女也，祅始于夏庭。cáo bó yáng zhī huò gōng sūn qiáng yě, zhēng fā yú shè gōng.曹伯阳之获公孙强也，征发于社宫。shū sūn bào zhī nì shù niú yě, huò chéng yú gēng zōng.叔孙豹之昵竖牛也，祸成于庚宗。jí xiōng chéng bài, gè yǐ shù zhì.吉凶成败，各以数至。xián jiē bù qiú ér zì hé, bù jiè ér zì qīn yǐ.咸皆不求而自合，不介而自亲矣。xī zhě, shèng rén shòu mìng hé luò yuē: yǐ wén mìng zhě, qī jiǔ ér shuāi yǐ wǔ xìng zhě, liù bā ér móu.昔者，圣人受命河洛曰：以文命者，七九而衰；以武兴者，六八而谋。jí chéng wáng dìng dǐng yú jiá rǔ, bo shì sān shí, bo nián qī bǎi, tiān suǒ mìng yě.及成王定鼎于郏鄏，卜世三十，卜年七百，天所命也。gù zì yōu lì zhī jiān, zhōu dào dà huài, èr bà zhī hòu, lǐ yuè líng chí.故自幽厉之间，周道大坏，二霸之后，礼乐陵迟。wén báo zhī bì, jiàn yú líng jǐng biàn zhà zhī wěi, chéng yú qī guó.文薄之弊，渐于灵景；辩诈之伪，成于七国。kù liè zhī jí, jī yú wáng qín wén zhāng zhī guì, qì yú hàn zǔ.酷烈之极，积于亡秦；文章之贵，弃于汉祖。suī zhòng ní zhì shèng, yán rǎn dà xián, yī ràng yú guī jǔ zhī nèi, yín yín yú zhū sì zhī shàng, bù néng è qí duān mèng kē sūn qīng tǐ èr xī shèng, cóng róng zhèng dào, bù néng wéi qí mò, tiān xià zú zhì yú nì ér bù kě yuán.虽仲尼至圣，颜冉大贤，揖让于规矩之内，訚訚于洙、泗之上，不能遏其端；孟轲、孙卿体二希圣，从容正道，不能维其末，天下卒至于溺而不可援。fū yǐ zhòng ní zhī cái yě, ér qì bù zhōu yú lǔ wèi yǐ zhòng ní zhī biàn yě, ér yán bù xíng yú dìng āi yǐ zhòng ní zhī qiān yě, ér jiàn jì yú zi xī yǐ zhòng ní zhī rén yě, ér qǔ chóu yú huán tuí yǐ zhòng ní zhī zhì yě, ér qū è yú chén cài yǐ zhòng ní zhī xíng yě, ér zhāo huǐ yú shū sūn.夫以仲尼之才也，而器不周于鲁卫；以仲尼之辩也，而言不行于定哀；以仲尼之谦也，而见忌于子西；以仲尼之仁也，而取仇于桓魋；以仲尼之智也，而屈厄于陈蔡；以仲尼之行也，而招毁于叔孙。fū dào zú yǐ jì tiān xià, ér bù dé guì yú rén yán zú yǐ jīng wàn shì, ér bú jiàn xìn yú shí xíng zú yǐ yīng shén míng, ér bù néng mí lún yú sú yìng pìn qī shí guó, ér bù yī huò qí zhǔ qū zhòu yú mán xià zhī yù, qū rǔ yú gōng qīng zhī mén, qí bù yù yě rú cǐ.夫道足以济天下，而不得贵于人；言足以经万世，而不见信于时；行足以应神明，而不能弥纶于俗；应聘七十国，而不一获其主；驱骤于蛮夏之域，屈辱于公卿之门，其不遇也如此。jí qí sūn zi sī, xī shèng bèi tǐ, ér wèi zhī zhì, fēng jǐ yǎng gāo, shì dòng rén zhǔ.及其孙子思，希圣备体，而未之至，封己养高，势动人主。qí suǒ yóu lì zhū hóu, mò bù jié sì ér zào mén suī zào mén yóu yǒu bù dé bīn zhě yān.其所游历诸侯，莫不结驷而造门；虽造门犹有不得宾者焉。qí tú zi xià, shēng táng ér wèi rù yú shì zhě yě.其徒子夏，升堂而未入于室者也。tuì lǎo yú jiā, wèi wén hòu shī zhī, xī hé zhī rén sù rán guī dé, bǐ zhī yú fū zǐ ér mò gǎn jiān qí yán.退老于家，魏文候师之，西河之人肃然归德，比之于夫子而莫敢间其言。gù yuē: zhì luàn, yùn yě qióng dá, mìng yě guì jiàn, shí yě.故曰：治乱，运也；穷达，命也；贵贱，时也。ér hòu zhī jūn zǐ, qū qū yú yī zhǔ, tàn xī yú yī zhāo.而后之君子，区区于一主，叹息于一朝。qū yuán yǐ zhī shěn xiāng, jiǎ yì yǐ zhī fā fèn, bù yì guò hū! rán zé shèng rén suǒ yǐ wéi shèng zhě, gài zài hu lè tiān zhī mìng yǐ.屈原以之沈湘，贾谊以之发愤，不亦过乎！然则圣人所以为圣者，盖在乎乐天知命矣。gù yù zhī ér bù yuàn, jū zhī ér bù yí yě.故遇之而不怨，居之而不疑也。qí shēn kě yì, ér dào bù kě qū qí wèi kě pái, ér míng bù kě duó.其身可抑，而道不可屈；其位可排，而名不可夺。pì rú shuǐ yě, tōng zhī sī wèi chuān yān, sāi zhī sī wèi yuān yān, shēng zhī yú yún zé yǔ shī, shěn zhī yú dì zé tǔ rùn.譬如水也，通之斯为川焉，塞之斯为渊焉，升之于云则雨施，沈之于地则土润。tǐ qīng yǐ xǐ wù, bù luàn yú zhuó shòu zhuó yǐ jì wù, bù shāng yú qīng.体清以洗物，不乱于浊；受浊以济物，不伤于清。shì yǐ shèng rén chù qióng dá rú yī yě.是以圣人处穷达如一也。fū zhōng zhí zhī wù yú zhǔ, dú lì zhī fù yú sú, lǐ shì rán yě.夫忠直之迕于主，独立之负于俗，理势然也。gù mù xiù yú lín, fēng bì cuī zhī duī chū yú àn, liú bì tuān zhī xíng gāo yú rén, zhòng bì fēi zhī.故木秀于林，风必摧之；堆出于岸，流必湍之；行高于人，众必非之。qián jiān bù yuǎn, fù chē jì guǐ.前监不远，覆车继轨。rán ér zhì shì rén rén, yóu dǎo zhī ér fú huǐ, cāo zhī ér fú shī, hé zāi? jiāng yǐ suì zhì ér chéng míng yě.然而志士仁人，犹蹈之而弗悔，操之而弗失，何哉？将以遂志而成名也。qiú suì qí zhì, ér mào fēng bō yú xiǎn tú qiú chéng qí míng, ér lì bàng yì yú dāng shí.求遂其志，而冒风波于险涂；求成其名，而历谤议于当时。bǐ suǒ yǐ chù zhī, gài yǒu suàn yǐ.彼所以处之，盖有算矣。zi xià yuē:" sǐ shēng yǒu mìng, fù guì zài tiān" gù dào zhī jiāng xíng yě, mìng zhī jiāng guì yě, zé yī yǐn lǚ shàng zhī xìng yú shāng zhōu, bǎi lǐ zǐ fáng zhī yòng yú qín hàn, bù qiú ér zì dé, bù jiǎo ér zì yù yǐ.子夏曰：“死生有命，富贵在天”故道之将行也，命之将贵也，则伊尹吕尚之兴于商周，百里子房之用于秦汉，不求而自得，不徼而自遇矣。dào zhī jiāng fèi yě, mìng zhī jiāng jiàn yě, qǐ dú jūn zǐ chǐ zhī ér fú wèi hū? gài yì zhī wèi zhī ér fú dé yǐ.道之将废也，命之将贱也，岂独君子耻之而弗为乎？盖亦知为之而弗得矣。fán xī shì gǒu hé zhī shì, qú chú qī zhī rén, fǔ yǎng zūn guì zhī yán, wēi yí shì lì zhī jiān, yì wú shì fēi, zàn zhī rú liú yán wú kě fǒu, yīng zhī rú xiǎng.凡希世苟合之士，蘧蒢戚之人，俛仰尊贵之颜，逶迤势利之间，意无是非，赞之如流；言无可否，应之如响。yǐ kuī kàn wèi jīng shén, yǐ xiàng bèi wèi biàn tōng.以窥看为精神，以向背为变通。shì zhī suǒ jí, cóng zhī rú guī shì shì zhī suǒ qù, qì zhī rú tuō yí.势之所集，从之如归市；势之所去，弃之如脱遗。qí yán yuē: míng yǔ shēn shú qīn yě? dé yǔ shī shú xián yě? róng yǔ rǔ shú zhēn yě? gù suì jié qí yī fú, jīn qí chē tú, mào qí huò huì, yín qí shēng sè, mò mò rán zì yǐ wéi dé yǐ.其言曰：名与身孰亲也？得与失孰贤也？荣与辱孰珍也？故遂絜其衣服，矜其车徒，冒其货贿，淫其声色，脉脉然自以为得矣。gài jiàn lóng féng bǐ gàn zhī wáng qí shēn, ér bù wéi fēi lián è lái zhī miè qí zú yě.盖见龙逢、比干之亡其身，而不惟飞廉、恶来之灭其族也。gài zhī wǔ zǐ xū zhī shǔ lòu yú wú, ér bù jiè fèi wú jì zhī zhū yí yú chǔ yě.盖知伍子胥之属镂于吴，而不戒费无忌之诛夷于楚也。gài jī jí àn zhī bái shǒu yú zhǔ jué, ér bù chéng zhāng tāng niú chē zhī huò yě.盖讥汲黯之白首于主爵，而不惩张汤牛车之祸也。gài xiào xiāo wàng zhī bá zhì yú qián, ér bù jù shí xiǎn zhī jiǎo yì yú hòu yě.盖笑萧望之跋踬于前，而不惧石显之绞缢于后也。gù fū dá zhě zhī suàn yě, yì gè yǒu jǐn yǐ.故夫达者之筭也，亦各有尽矣。yuē: fán rén zhī suǒ yǐ bēn jìng yú fù guì, hé wéi zhě zāi? ruò fú lì dé bì xū guì hū? zé yōu lì zhī wèi tiān zǐ, bù rú zhòng ní zhī wèi péi chén yě.曰：凡人之所以奔竞于富贵，何为者哉？若夫立德必须贵乎？则幽厉之为天子，不如仲尼之为陪臣也。bì xū shì hū? zé wáng mǎng dǒng xián zhī wèi sān gōng, bù rú yáng xióng zhòng shū zhī qù qí mén yě.必须势乎？则王莽、董贤之为三公，不如杨雄、仲舒之阒其门也。bì xū fù hū? zé qí jǐng zhī qiān sì, bù rú yán huí yuán xiàn zhī yuē qí shēn yě.必须富乎？则齐景之千驷，不如颜回、原宪之约其身也。qí wèi shí hū? zé zhí biāo ér yǐn hé zhě, bù guò mǎn fù qì shì ér sǎ yǔ zhě, bù guò rú shēn guò cǐ yǐ wǎng, fú néng shòu yě.其为实乎？则执杓而饮河者，不过满腹；弃室而洒雨者，不过濡身；过此以往，弗能受也。qí wéi míng hū? zé shàn è shū yú shǐ cè, huǐ yù liú yú qiān zǎi shǎng fá xuán yú tiān dào, jí xiōng zhuó hū guǐ shén, gù kě wèi yě.其为名乎？则善恶书于史册，毁誉流于千载；赏罚悬于天道，吉凶灼乎鬼神，固可畏也。jiāng yǐ yú ěr mù lè xīn yì hū? pì mìng jià ér yóu wǔ dōu zhī shì, zé tiān xià zhī huò bì chén yǐ.将以娱耳目、乐心意乎？譬命驾而游五都之市，则天下之货毕陈矣。qiān shang ér shè wèn yáng zhī qiū, zé tiān xià zhī jià rú yún yǐ.褰裳而涉汶阳之丘，则天下之稼如云矣。chuí jì ér shǒu áo yǔ hǎi líng zhī cāng, zé shān chí zhī jī zài qián yǐ.椎紒而守敖庾、海陵之仓，则山坻之积在前矣。xī rèn ér dēng zhōng shān lán tián zhī shàng, zé yè guāng yú fán zhī zhēn kě guān yǐ.扱衽而登钟山、蓝田之上，则夜光玙璠之珍可观矣。fū rú shì yě, wèi wù shén zhòng, wèi jǐ shén guǎ, bù ài qí shēn, ér sè qí shén.夫如是也，为物甚众，为己甚寡，不爱其身，而啬其神。fēng jīng chén qǐ, sàn ér bù zhǐ.风惊尘起，散而不止。liù jí dài qí qián, wǔ xíng suí qí hòu.六疾待其前，五刑随其后。lì hài shēng qí zuǒ, gōng duó chū qí yòu, ér zì yǐ wéi jiàn shēn míng zhī qīn shū, fēn róng rǔ zhī kè zhǔ zāi.利害生其左，攻夺出其右，而自以为见身名之亲疏，分荣辱之客主哉。tiān dì zhī dà dé yuē shēng, shèng rén zhī dà bǎo yuē wèi, hé yǐ shǒu wèi yuē rén, hé yǐ zhèng rén yuē yì.天地之大德曰生，圣人之大宝曰位，何以守位曰仁，何以正人曰义。gù gǔ zhī wáng zhě, gài yǐ yī rén zhì tiān xià, bù yǐ tiān xià fèng yī rén yě.故古之王者，盖以一人治天下，不以天下奉一人也。gǔ zhī shì zhě, gài yǐ guān xíng qí yì, bù yǐ lì mào qí guān yě.古之仕者，盖以官行其义，不以利冒其官也。gǔ zhī jūn zǐ, gài chǐ dé zhī ér fú néng zhì yě, bù chǐ néng zhì ér fú de yě.古之君子，盖耻得之而弗能治也，不耻能治而弗得也。yuán hū tiān rén zhī xìng, hé hū xié zhèng zhī fēn, quán hū huò fú zhī mén, zhōng hū róng rǔ zhī suàn, qí zhāo rán yǐ.原乎天人之性，核乎邪正之分，权乎祸福之门，终乎荣辱之算，其昭然矣。gù jūn zǐ shě bǐ qǔ cǐ.故君子舍彼取此。ruò fú chū chù bù wéi qí shí, mò yǔ bù shī qí rén, tiān dòng xīng huí ér chén jí yóu jū qí suǒ, jī xuán lún zhuàn, ér héng zhóu yóu zhí qí zhōng, jì míng qiě zhé, yǐ bǎo qí shēn, yí jué sūn móu, yǐ yàn yì zǐ zhě, xī wú xiān yǒu, cháng cóng shì yú sī yǐ.若夫出处不违其时，默语不失其人，天动星回而辰极犹居其所，玑旋轮转，而衡轴犹执其中，既明且哲，以保其身，贻厥孙谋，以燕翼子者，昔吾先友，尝从事于斯矣。